بحثی قدیمی با بازیگران جدید
پس از رسوایی پروژه مخفی هی جیانکوی در سال ۲۰۱۸، بسیاری تصور می‌کردند که هرگونه تلاشی برای ویرایش ژنوم جنینی برای دهه‌ها متوقف خواهد شد. اما توسعه سریع ابزارهای ژنتیکی مانند CRISPR و روش‌های دقیق‌تر مانند «ویرایش پایه» دوباره علاقه را برانگیخته است.
گروه‌هایی از کارآفرینان آمریکایی و محققان چینی اکنون مجموعه‌ای از پروژه‌های آزمایشی را دنبال می‌کنند که هدف اصلی خود را «پیشگیری از بیماری‌های ارثی» اعلام کرده‌اند. نکته این است که این تلاش‌ها برخلاف گذشته مخفیانه پیش نمی‌روند، بلکه در قالب شرکت‌های رسمی، آزمایشگاه‌های شناخته‌شده و تیم‌های علمی بین‌المللی فعالیت می‌کنند. این تغییر فضا باعث شده است که مشروعیت اجتماعی و علمی این حوزه دوباره ارزیابی شود و دیدگاه جهانی از محکومیت مطلق به بررسی محتاطانه تغییر یابد.
در همین حال، نقش سرمایه‌گذاران سیلیکون ولی بسیار برجسته است زیرا آنها معتقدند که نسخه‌های آینده بیوتکنولوژی همان مسیر انقلاب دیجیتال را تکرار خواهند کرد. این فضای جدید، موضوع را فراتر از پزشکی به اخلاق، اقتصاد و آینده گسترش داده است.
شرکت‌هایی که می‌خواهند آینده ژنتیک را هدایت کنند
ورود شرکت‌های خصوصی به حوزه ویرایش ژنوم جنینی موج جدیدی ایجاد کرده است. یکی از اولین نام‌ها، شرکتی است که خود را «پروژه منهتن» می‌نامد و از همان ابتدا اعلام کرده است که هدفش قرار دادن این فناوری در مسیری شفاف و اخلاقی است.
بنیانگذاران این گروه استدلال می‌کنند که اگر این ابزارها بتوانند انتقال بیماری‌های ژنتیکی شدید را برای همیشه متوقف کنند، نادیده گرفتن آنها غیرمسئولانه خواهد بود. مسیر این شرکت به صورت گام به گام، از تحقیق روی موش‌ها تا سلول‌های انسانی، سپس جنین‌های انسانی و در نهایت درخواست رسمی برای آزمایش‌های بالینی، طراحی شده است.
این فرآیند، برخلاف گذشته، با اعلامیه‌های عمومی، نظارت اخلاقی و مستندسازی دقیق همراه است تا از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری شود. در همین حال، شرکت‌های دیگری با حمایت سرمایه‌گذاران خطرپذیر، در حال بررسی ایده ویرایش جنین‌ها برای پیشگیری از بیماری هستند.
در حالی که همه اصرار دارند که در حوزه «پیشگیری» باقی می‌مانند، تمایل به «تقویت ویژگی» سؤالاتی را در مورد اینکه آیا مرز بین درمان و تقویت به تدریج محو خواهد شد، مطرح می‌کند. این تنش مفهومی یکی از چالش‌های عمده در عصر جدید نوزادان ویرایش ژنی شده است.
از تحقیقات پنهانی تا آزمایش‌های رسمی
اسناد منتشر شده در چین نشان می‌دهد که گروه‌هایی از محققان، از جمله تیمی به رهبری هی جیانکوی، پروژه‌هایی را از ایجاد جنین تا نظارت ژنتیکی در ماه‌های منتهی به بارداری پیش برده‌اند. برخی از این تلاش‌ها، از جمله آزمایش ژنتیکی روی جنین‌های ۲۴ هفته‌ای، برای اولین بار نشان داده‌اند که پیشرفت بیشتر از حد انتظار بوده است.
در مقابل، آزمایشگاه‌های آمریکایی بر ایمنی، دقت و احتمال جهش‌های ناخواسته تمرکز کرده‌اند. محققان برجسته در این زمینه معتقدند که اگر قرار باشد این فناوری به مرحله بالینی برسد، باید مجموعه‌ای از استانداردهای جهانی برای همسو کردن تحقیقات جنینی تدوین شود.
در حال حاضر، تفاوت در قوانین بین کشورها، برخی از مناطق را به مقصد تیم‌هایی تبدیل کرده است که به دنبال محدودیت‌های کمتری هستند. این شکاف نظارتی احتمالاً آینده این فناوری را نه بر روی نقشه جهانی، بلکه از طریق رقابت منطقه‌ای شکل خواهد داد. این امر نگرانی‌هایی را در مورد تبدیل حوزه تولید مثل انسان به یک “بازار آزاد ژنتیک” ایجاد کرده است.
اخلاق، ایمنی و مسئولیت‌پذیری منتقل‌شده به نسل‌های آینده
بحث اخلاقی در مورد نوزادان ویرایش‌شده ژنتیکی در جنین‌ها همچنان داغ‌ترین موضوع در این حوزه است. منتقدان می‌گویند هرگونه دستکاری ژنوم جنین نه تنها می‌تواند جهش‌های ناخواسته ایجاد کند، بلکه اگر به نسل‌های آینده منتقل شود، ترکیب ژنتیکی جمعیت را نیز تغییر می‌دهد. نگرانی دیگر پدیده «موزاییک‌گرایی» است، وضعیتی که در آن برخی از سلول‌ها ویرایش می‌شوند در حالی که برخی دیگر دست‌نخورده باقی می‌مانند. این امر می‌تواند عواقب غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد و ارزیابی ایمنی را دشوار کند.
گروهی از متخصصان اخلاق زیستی هشدار می‌دهند که رویکرد صنعتی یا تجاری به این حوزه می‌تواند راه را برای نسخه‌ای مدرن از ایده‌های نژادپرستانه و برتری‌جویانه هموار کند. از سوی دیگر، طرفداران استدلال می‌کنند که اگر بیماری‌های ژنتیکی کشنده مانند فیبروز کیستیک یا تالاسمی بتوانند برای همیشه از بین بروند، جامعه وظیفه دارد که نسبت به این احتمال بی‌تفاوت نباشد. مبارزه بین آزادی والدین، سلامت نسل‌های آینده و عدالت ژنتیکی مسلماً یکی از پیچیده‌ترین مسائل در جهان امروز است.
آینده‌ای معلق بین امید و هشدار
علاقه روزافزون به نوزادان ویرایش ژنتیکی شده نشان می‌دهد که جهان وارد مرحله‌ای شده است که در آن پیشرفت فناوری سریع‌تر از آن چیزی است که اخلاق و قانون بتوانند از عهده آن برآیند. برخی کشورها سعی کرده‌اند این مسیر را با قوانین سختگیرانه و محدودکننده محدود کنند، اما تجربه نشان داده است که محدودیت‌های مطلق منجر به شکل‌گیری مسیرهای مخفی یا مهاجرت پروژه‌ها به مناطقی با نظارت کمتر می‌شود.
در مقابل، گروهی از آینده‌پژوهان