اخیراً، به لطف تلاش‌های انتشارات نگاه، رمان «باکوی زیرزمینی: در دره عشق و مبارزه» نوشته محمد سعید اردوبادی، نویسنده برجسته رئالیست آذربایجان، با ترجمه وود مردی منتشر شده است. این رمان تصویری عمیق و زنده از زندگی کارگران باکو در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ارائه می‌دهد و جلد دوم از سه‌گانه تاریخی محمد سعید اردوبادی است که با تحقیق دقیق، مبارزات طبقاتی و سختی‌های مردم زحمتکش باکو را از سال ۱۸۹۸ تا ۱۹۲۰ روایت می‌کند. جلد اول این مجموعه «شهر مبارز» نام دارد و جلد سوم «جهان تغییر می‌کند» است که هنوز ناتمام مانده است. اردوبادی کوچه‌های گل‌آلود باکو را با نگاهی واقع‌گرایانه و انسانی به تصویر می‌کشد؛ جایی که آب‌های گوگردی روان، چراغ‌های کم‌نور در سردابه‌ها و زغال‌های خاموش، همگی جلوه‌ای از فقر و استثمار کارگران را نشان می‌دهند.
به بهانه انتشار این اثر، گفتگویی با ودود مردی، مترجم آن، داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
آیا برای ترجمه این اثر مجبور به مطالعه دوره تاریخی آن دوره در آذربایجان بودید؟
من علاقه خاصی به تاریخ سرزمینمان، به ویژه تاریخ معاصر دارم. از نوجوانی تاریخ می‌خوانم و به تاریخ آذربایجان که زادگاهم است، علاقه خاصی دارم. این علاقه در آثارم نیز مشهود است و آثاری که انجام داده‌ام، پیشینه تاریخی دارند. در واقع، اگرچه رمان تاریخی همان تاریخ نیست، اما به نوعی تاریخ نیز هست. دوست دارم این ژانر ادبی در خدمت تاریخ سرزمینم باشد. با این حال، به طور کلی، مترجم یک اثر ادبی، اگرچه باید در زمینه کار خود مهارت داشته باشد، اما نیاز به تحقیق نیز دارد. بدون اغراق، مترجم نویسنده دوم اثر است و باید همان دانش نویسنده اول را داشته باشد. به همین دلیل، مترجم باید تسلط کافی بر دوره تاریخی که داستان در آن اتفاق می‌افتد، داشته باشد، در غیر این صورت اثری متوسط به خواننده و جامعه تحویل خواهد داد. واضح است که یک رمان تاریخی از دو جنبه اصلی تشکیل شده است: داستان و تاریخ. بنابراین، نویسنده در عین حال که باید نویسنده‌ای چیره‌دست باشد، باید مورخ خوبی نیز باشد. مسئولیت مترجم از این منظر کمتر از نویسنده نیست.
انگیزه شما برای ترجمه این اثر چه بود؟
بشریت در مسیر آزادی و عدالت اجتماعی راه درازی را پیموده است. هر مسیر و هر روزنه ای که به این مسیر کمک کند، شایسته تقدیر است. رمان «باکوی زیرزمینی» توسط نویسنده‌ای نوشته شده است که در این مسیر تجربه بسیار ارزشمند و غنی دارد. او بدون شک در نوشتن رمان‌های خود که عمدتاً در ژانر تاریخی هستند، به اسناد و منابع اولیه دسترسی داشته است. اردوآبادی نویسنده‌ای شناخته شده در کشور ماست، به ویژه با برجسته‌ترین اثرش، «تبریز ماه-آلود»، که توسط رحیم رئیسنیا ترجمه شده است. رمان‌های اردوآبادی می‌توانند به درک بهتر تاریخ و آشنایی با مسیری که مردم آذربایجان طی کرده‌اند، کمک شایانی کنند. چنین آثاری همچنین می‌توانند به جامعه ما و تاریخ پرتلاطم میهنمان خدمت کنند.
لطفا جایگاه اردوبادی را در ادبیات آذربایجان شرح دهید.
اردبادی جایگاه بی‌نظیری در تاریخ ادبیات آذربایجان، به ویژه ادبیات واقع‌گرای معاصر آذربایجان دارد. او کار نویسندگی خود را با نوشتن مقالاتی در نشریات و روزنامه‌های معتبر آن سوی ارس، مانند شرق روس، ارشاد، ملانصرالدین، تازه‌های تاریخ و اتفاق آغاز کرد. اردوبادی نویسنده‌ای توانا و پرکار بود و به گواه نوشته‌هایش، نزدیک به ۶۰ سال است که به نویسندگی مشغول است. برخی از محققان می‌گویند که او بیش از ۶۰۰۰ اثر بزرگ و کوچک نوشته است. رئیسنیا مقدمه‌ای بسیار جامع بر آثار ادبی و زندگی او نوشته است. بسیاری از محققان ادبیات آذربایجان معتقدند که نویسنده سعی کرده است کل تاریخ آذربایجان را در قالب یک رمان تاریخی به تصویر بکشد. زندگی چنین فرصتی به اردوبادی نداد و او توانست درباره چندین دوره طوفانی از تاریخ کشورش بنویسد و رمان «باکوی زیرزمینی» بخش کوچکی از این دوره تاریخی است. اردوبادی بر قله رفیع ادبیات معاصر آذربایجان ایستاده است و شایسته است که آثار ترجمه نشده او به فارسی ترجمه شود.
مطالعه رمان‌های تاریخی از کشورهای دیگر تا چه حد می‌تواند برای ایرانیان جذاب باشد و چه نکاتی می‌تواند در جذابیت این آثار تأثیر بگذارد؟
بی‌تردید، تاریخ آذربایجان از تاریخ سرزمین مادری ما، ایران، جدا نیست و تاریخ کشورمان نیز با کشورهای همسایه و در نهایت با سرزمین‌های دیگر پیوند نزدیکی دارد. می‌توان گفت بشریت در طول حیات خود بر روی زمین، تقریباً یک مسیر مشترک را طی کرده است که همان مسیر بهبود و مسیر منتهی به آزادی و عدالت اجتماعی است. رمان تاریخی مسیری را که سایر مردمان جهان پیموده اند، پیش روی خواننده می‌گشاید و او را با تجربیات،