استان گلستان که نامش تداعی‌کننده طبیعتی سرسبز و حاصلخیز است، اکنون با واقعیت تلخ خشکسالی، بیابان‌زایی، فرونشست زمین و بحران‌های بی‌پایان آب مواجه است. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، سیستم‌های ضعیف مدیریت منابع و افزایش فشار بر اکوسیستم‌های محلی، این استان را در مسیر زوال تدریجی قرار داده است.
بر اساس داده‌های رسمی، استان گلستان بیش از ۹۵ درصد از آب مورد نیاز بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی را از منابع آب زیرزمینی و چاه‌ها تأمین می‌کند. این میزان برداشت در حالی انجام می‌شود که کارشناسان محیط زیست هشدار داده‌اند که سقف مجاز برداشت تنها ۴۰ درصد از ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی است.
علیرضا نورانی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، به ابعاد نگران‌کننده این پدیده اشاره کرد و گفت که در دهه‌های اخیر، بیش از ۷۰۰ میلیون متر مکعب برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی گلستان صورت گرفته است که اثر مستقیم آن پدیده فرونشست در بخش‌هایی از استان است.
او معتقد است فرونشست زمین نه تنها تهدیدی برای سازه‌های عمرانی و شهری است، بلکه به تعبیر کارشناسان زمین‌شناسی، «نقطه برگشت‌ناپذیری» در نابودی یک سرزمین است؛ زیرا خاک و سفره‌های آب زیرزمینی دیگر توانایی بازیابی ندارند.
کاهش شدید منابع آب گلستان؛ کشاورزی مقصر اصلی است!
کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی استان گلستان و برداشت بیش از حد 700 میلیون متر مکعب از این ذخایر، در کنار خشکسالی‌های مداوم و کاهش آب‌های سطحی، این استان را در شرایط دشوار و پیچیده‌ای قرار داده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، استان گلستان که نامش یادآور طبیعت سرسبز و حاصلخیز است، امروزه با واقعیت تلخ خشکسالی، بیابان‌زایی، فرونشست زمین و بحران‌های بی‌پایان آب مواجه است. برداشت بی‌ضابطه از منابع آب زیرزمینی، سیستم مدیریت ضعیف منابع و افزایش فشار بر اکوسیستم‌های محلی، این استان را در مسیر زوال تدریجی قرار داده است.
طبق داده‌های رسمی، استان گلستان بیش از 95 درصد از آب مورد نیاز در بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی را از منابع آب زیرزمینی و چاه‌ها تأمین می‌کند. این میزان برداشت در شرایطی انجام می‌شود که کارشناسان محیط زیست هشدار داده‌اند که سقف مجاز برداشت تنها ۴۰ درصد از ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی است.
علیرضا نورانی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، به ابعاد نگران‌کننده این پدیده اشاره کرد و گفت که در دهه‌های اخیر بیش از ۷۰۰ میلیون متر مکعب اضافه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی گلستان صورت گرفته است که اثر مستقیم آن پدیده فرونشست در بخش‌هایی از استان است.
او معتقد است که فرونشست زمین نه تنها تهدیدی برای سازه‌های عمرانی و شهری است، بلکه به تعبیر کارشناسان زمین‌شناسی، «نقطه برگشت‌ناپذیر» در نابودی یک سرزمین است؛ زیرا خاک و سفره‌های آب زیرزمینی دیگر توانایی بازیابی ندارند.
تقابل اقتصاد و واقعیت اقلیمی
کشاورزی که بیش از ۸۵ درصد آب تولیدی را مصرف می‌کند، مهم‌ترین عامل فشار بر منابع آب استان است. در این میان، الگوی کشت غیراستاندارد، به‌ویژه در سال‌های اخیر، نقش کلیدی در تشدید بحران داشته است.
تا چند دهه پیش، گلستان به عنوان یکی از قطب‌های تولید پنبه ایران شناخته می‌شد؛ محصولی که نیاز آبی آن در هر هکتار بین ۳ تا ۳۵۰۰ متر مکعب تخمین زده می‌شود. با این حال، امروزه بیش از ۷۰ هزار هکتار برنج در این استان کشت می‌شود؛ محصولی با نیاز آبی بالا که به طور متوسط ۱۵ تا ۲۳ هزار متر مکعب در هر هکتار آب مصرف می‌کند. این رقم در مجموع بیش از یک میلیارد متر مکعب در هر دوره کشت را تشکیل می‌دهد که نیمی از کل منابع آبی استان است.
ایرج حیدریان، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان، تأکید می‌کند که در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار تأمین پایدار آب از چاه‌های آب را داشت. سیاست‌های تشویقی برای کشت محصولات کم‌مصرف مانند پنبه باید به‌طور جدی مورد بازنگری قرار گیرد.
چاه‌های غیرمجاز و زخم‌های التیام نیافته
طبق آمار رسمی، گلستان ۱۹۹۴۵ حلقه چاه مجاز و بیش از ۲۱۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز یا واگذار شده دارد. همانطور که حیدریان گفت، تنها نیمی از این چاه‌ها واگذار شده‌اند؛ برخی با اخذ مجوز و برخی دیگر با مسدود کردن. بیش از ۱۱۰۰۰ حلقه چاه غیرمجاز هنوز بلاتکلیف هستند و فشار مضاعفی بر منابع زیرزمینی وارد می‌کنند.
این وضعیت نه تنها نشان‌دهنده ضعف در نظارت و اجرای قانون است، بلکه نشانه‌ای از ناتوانی دولت در مدیریت پایدار منابع حیاتی در سطح استان است.
به عبارت دقیق‌تر، خشکسالی در گلستان صرفاً یک پدیده اقلیمی نیست؛ بلکه یک بحران اجتماعی و اقتصادی گسترده است.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، خشک شدن تالاب‌های بین‌المللی را یکی از پیامدهای کمبود آب و خشکسالی در استان دانست و گفت که تالاب گمیشان، یکی از تالاب‌های بین‌المللی استان، به دلیل کاهش شدید جریان رودخانه‌ها و کاهش بارندگی خشک شده است.
علیرضا نورانی گفت که رودخانه‌های مهمی مانند اترک، گرگانرود و قره‌سو نه تنها نقش آبیاری طبیعی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی را ایفا می‌کردند، بلکه زیستگاه انواع ماهیان مهاجر و بومی نیز بودند. خشک شدن این منابع آبی منجر به فروپاشی اکوسیستم‌های وابسته شده و ظرفیت‌های تجاری، گردشگری و حتی امنیت غذایی استان را به شدت تهدید می‌کند.
کمبود آب؛ چالشی روزمره برای شهروندان
در شهر گرگان، مرکز استان، کمبود آب برای ساعات طولانی و شبانه‌روزی به بخشی عادی از زندگی مردم تبدیل شده است. در برخی دیگر از شهرها و روستاها، شرایط چندان مساعد نیست و پیامدهای کمبود آب روز به روز در حال افزایش و شدیدتر شدن است.
ایرج حیدریان، مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان، تأکید می‌کند که سرانه مصرف آب در گلستان حدود ۱۲۵۰ متر مکعب است؛ رقمی که نه تنها از میانگین کشوری (۱۶۰۰ متر مکعب) پایین‌تر است، بلکه از استان‌های همجوار مانند مازندران (۲۰۰۰ متر مکعب) و خراسان شمالی (۱۹۰۰ متر مکعب) نیز پایین‌تر است. این وضعیت به وضوح نشان‌دهنده محدودیت شدید منابع آبی در استان است.
وی همچنین به ظرفیت اشتغال‌زایی منابع آبی اشاره کرد و گفت که هر لیتر آب باید توانایی ایجاد ۷۶ شغل را داشته باشد. اما آیا چنین است؟ اگر چنین نیست، دستگاه‌های مسئول باید پاسخگو باشند.
کارشناسان معتقدند که در غیاب برنامه‌ریزی هدفمند و عدم توسعه صنایع آب‌بر، منابع محدود آب همچنان برای کشاورزی پرمصرف و کم‌بازده استفاده خواهد شد. بدون تغییر در سیاست‌های تشویقی، سیستم‌های قیمت‌گذاری و اصلاحات قانونی، این چرخه معیوب ادامه خواهد یافت.
استان گلستان امروز بر لبه تیغ قرار دارد. بحران آب در این منطقه نه تنها نتیجه عوامل طبیعی، بلکه نتیجه مستقیم مدیریت بی‌ملاحظه، سیاست‌های نادرست کشاورزی، عدم کنترل منابع و فقدان دیدگاه توسعه‌محور است. تحلیلگران هشدار می‌دهند که ادامه روند فعلی نه تنها منجر به فروپاشی منابع طبیعی، بلکه منجر به مهاجرت، تخلیه روستاها، بیکاری گسترده و تنش‌های اجتماعی نیز خواهد شد.