در دنیای امروز که اطلاعات و مبادلات اقتصادی با سرعتی بیسابقه در حال گردش است، «امنیت چاپ» بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است و صنعت چاپ که زمانی صرفاً ابزاری برای انتقال محتوا بود، امروزه به یکی از مهمترین ابزارها برای حفظ اصالت اسناد، محصولات و آثار فکری تبدیل شده است. چاپهای امنیتی نه تنها نقش مهمی در جلوگیری از جعل و کلاهبرداری دارند، بلکه به حفظ اعتماد عمومی، حمایت از حقوق تولیدکنندگان و ناشران و ثبات اقتصادی کشورها نیز کمک میکنند.
در ایران نیز با رشد فناوری و پیچیدگی روزافزون جعل، توجه به چاپهای امنیتی به یک ضرورت تبدیل شده است. از اسکناس و اوراق بهادار گرفته تا کارتهای بانکی، گواهینامهها، برچسبهای اصالت محصول و حتی کتابها، بهویژه کتابهای درسی، آثار ادبی و علمی، همگی نیازمند استفاده از روشهای امنیتی مدرن برای حفظ اصالت و اعتبار خود هستند.
در سالهای اخیر، برخی سودجویان و دلالان، کتابهای پرطرفدار برخی ناشران را چاپ کرده و کتابهای خود را به نام ناشر اصلی میفروشند، بدون اینکه مخاطب و مشتری بداند کتابهایی که خریداری کرده، اصل نیستند. در این میان، چاپ امنیتی مجموعهای از فناوریها، مواد و روشهای طراحی است که هدف آن جلوگیری از جعل و سوءاستفاده از اسناد و محصولات چاپی است.
نگاهی به برخی از فعالیتها و اقدامات انجامشده در این حوزه نشان میدهد که بازار کتاب در طول سالها به دلیل فعالیت دلالان و سودجویان، آسیبهای زیادی دیده است و برخورد با کارگران کپی و افست کار آسانی نیست، اما استفاده از چاپ امنیتی و مزایایی که به همراه دارد، میتواند تا حد زیادی از مشکلات و عوارض جانبی جلوگیری کند.
اهمیت و ویژگیهای چاپ امنیتی
ویژگیهای امنیتی چاپ معمولاً در سه سطح طبقهبندی میشوند؛ «ویژگیهای آشکار» مواردی هستند که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده هستند، مانند هولوگرام، چاپ برجسته یا جوهرهای امنیتی ویژه، «ویژگیهای پنهان» مواردی هستند که فقط با ابزارهای ویژه مانند نور UV یا فیلترهای نوری مانند جوهرهای فلورسنت، میکروتگها و غیره قابل مشاهده هستند و «ویژگیهای رمزگذاریشده یا دیجیتال» شامل بارکدهای دوبعدی، کدهای امنیتی QR، شناسههای دیجیتال منحصر به فرد و تراشههای RFID میشوند که به طور گسترده در کنترل اصالت استفاده میشوند.
نگاهی به تجربه برخی از برندها و محصولات در استفاده از چاپ امنیتی نشان میدهد که ترکیب هوشمندانه این سطوح در قالب یک سازه امروزه بهترین عملکرد را در برابر جعل ارائه میدهد؛ زیرا جعل همزمان همه لایهها بسیار پیچیده و پرهزینه است.
مهدی عظیمی، متخصص حوزه چاپ امنیتی که سالهاست در این زمینه تحقیق میکند، با اشاره به نمونههای فنی و عملیاتی مورد استفاده ناشران در سراسر جهان گفت: نگاهی به برخی از اجزا و کاربرد آنها در صنعت نشر و چاپ کتاب نشان میدهد که صنعت نشر در ایران نسبت به این حوزه بیتفاوت بوده است؛ در حالی که فناوریهای مدرن میتوانند به راحتی در این زمینه کمک کنند.
وی در این زمینه توضیح داد: درج واترمارک در بافت کاغذ به صورت مرئی یا نیمه پنهان به عنوان یک روش کلاسیک برای احراز هویت شناخته میشود، ناشران نسخههای نفیس یا نشریات دانشگاهی اغلب از کاغذ واترمارکدار برای دشوار کردن جعل فیزیکی استفاده میکنند.
عظیمی با اشاره به استفاده از جوهرها و برچسبهای مخصوص UV، فلورسنت، تغییر رنگدهنده، مغناطیسی نیز گفت: اینها جوهرهایی هستند که در نور ماوراء بنفش یا با ابزارهای خاص قابل مشاهده هستند، یا جوهرهای امنیتی ویژه که بسته به زاویه یا دما تغییر رنگ میدهند، برای صفحات عنوان، جلدهای پشتی یا برچسبهای داخلی استفاده میشوند، و همچنین ذرات ردیاب (برچسبهای پزشکی قانونی) که امکان ردیابی منشأ چاپ را فراهم میکنند.
وی با بیان اینکه هولوگرامها و برچسبهای OVD را نیز باید به فهرست این موارد اضافه کرد، خاطرنشان کرد: نصب هولوگرام فویل روی جلد یا محل خاصی از کتاب، به ویژه در چاپهای اول یا نسخههای محدود، مانع بصری و اقتصادی برای جاعلان ایجاد میکند.